over Oorlog voor de Rechter

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) is een van de belangrijkste archieven over de Tweede Wereldoorlog. Omdat het CABR talrijke bijzondere persoonsgegevens bevat is het op basis van de Archiefwet nu nog beperkt openbaar. Dit houdt in dat het alleen onder voorwaarden is in te zien. Deze openbaarheidsbeperking vervalt in 2025, precies tachtig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog. De jongste aangeklaagden zijn dan minstens 98. Aangenomen kan worden dat er in 2025 nog maar heel weinig van hen in leven zijn. Ondanks de beperkte mogelijkheid tot inzage is het CABR al tijden het meest geraadpleegde oorlogsarchief van Nederland.

Daarom digitaliseren en ontsluiten we dit archief voor huidige en toekomstige generaties. Zodat op het moment dat het CABR volledig openbaar wordt, iedereen vanuit huis en met een druk op de knop dwars door het archief kan zoeken. Alleen zo kan dit oorlogsarchief relevant blijven voor een veranderende maatschappij en voor een wereld die steeds digitaler wordt.

Het complete CABR leesbaar en doorzoekbaar maken voor computer en mens doen het Nationaal Archief, Niod Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies, Netwerk Oorlogsbronnen en Huygens Instituut in een aantal stappen. Natuurlijk zijn we ook in gesprek met belangenorganisaties over omgang met persoonsgegevens. Zie voor meer informatie daarover deze pagina.

Oorlog voor de rechter in vier stappen

1) massadigitalisering

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging wordt bewaard in het depot van het Nationaal Archief. Digitaliseren begint met het selecteren van welke dossiers wanneer aan de beurt zijn. Hoeveel vraag er is naar een bepaald dossier, of de fysieke staat ervan, speelt hierbij een rol. Het digitaliseren vindt buiten de deur plaats. De dossiers die gescand worden gaan dan ook op transport. Het scannen zelf gebeurt met grote zorg, het materiaal is kwetsbaar en van verschillende kwaliteit en formaat. Voordat een gescand dossier terug gaat naar het Nationaal Archief wordt er een kwaliteitscontrole gedaan op de scans. Naar verwachting wordt gedurende het project een gemiddelde productie van 152.000 scans per week gehaald.

3) Verrijking

Door transcriptie van de scans kun je de informatie in een document doorzoeken. Maar wat betekenen bepaalde termen, en wat weten we nog meer over genoemde personen, plaatsen, gebeurtenissen, et cetera? Om de documenten te kunnen voorzien van achtergrondinformatie worden ze 'verrijkt' met andere informatiebronnen. Zo heeft WO2Net onder meer vijfduizend beschrijvingen van WO2-thema's en tweeduizend biografieën van bekende personen uit de Tweede Wereldoorlog. Als een van deze termen voorkomt in een CABR-document, wordt deze achtergrondinformatie erbij gegeven. Daarnaast wordt er verwezen naar bronnen die over hetzelfde onderwerp gaan uit andere collecties dan het CABR. Met deze verrijkingen kan iedereen de bronnen uit het CABR beter begrijpen en plaatsen binnen een bredere context.

2) Transcriptie

Archiefonderzoek was tot nu toe een tijdrovende bezigheid. Vooral in het CABR. Archieven uit het verleden zijn niet geordend zoals wij vandaag de dag gewend zijn. Ze kunnen niet doorzocht worden met een muisklik. Maar de techniek is nu voor handen om dit mogelijk te maken,. Konden wij tot voor kort alleen scannen, dat wil zeggen: foto's maken van archiefstukken, nu is het ook mogelijk deze scans met kunstmatige intelligentie leesbaar te maken en doorzoekbaar voor een computer. Dit creëren van machineleesbare tekst op basis van de scans, heet transcriptie. Binnen het project Oorlog voor de Rechter gebeurt dit via een geautomatiseerd proces. Hierdoor wordt het mogelijk onder meer ‘filters’ te ontwikkelen voor persoonsnamen, organisaties, plaatsnamen, gebeurtenissen, etc. in de zoekmachine.

4) Digitale beschikbaarstelling

Als op 1 januari 2025 het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging formeel openbaar wordt, zullen nog niet alle dossiers de voorgaande drie stappen hebben doorlopen. Het deel van het CABR dat wel gereed is, wordt op dat moment via de website OorlogvoordeRechter.nl gepresenteerd. Daarna zal het project doorlopen tot 2027, dan zal het volledige archief online doorzoekbaar zijn.